Stablecoin xuất hiện, thay đổi cách con người giao dịch và mở ra kỷ nguyên tài chính số nhanh chóng và linh hoạt. Đi cùng với đó là những rủi ro và thách thức mà bất kỳ cá nhân/tổ chức đều có thể gặp phải, buộc các quốc gia trên thế giới phải nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý để quản lý và phát triển lĩnh vực này.
Rủi ro và thách thức của Stablecoin
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, stablecoin cũng tiềm ẩn không ít rủi ro và thách thức, cả đối với người dùng lẫn hệ thống tài chính chung:
Rủi ro mất giá và mất neo
Dù mục tiêu là ổn định, stablecoin vẫn có thể mất neo khỏi giá trị tham chiếu trong một số tình huống. Nguyên nhân có thể do khủng hoảng niềm tin người dùng ồ ạt bán tháo, do tài sản đảm bảo giảm giá (với crypto-backed) hoặc thuật toán vận hành thất bại (với loại thuật toán).
Lịch sử đã chứng kiến nhiều vụ stablecoin mất neo nghiêm trọng, điển hình nhất là sự sụp đổ của TerraUSD (UST) vào tháng 5/2022: UST là stablecoin thuật toán neo USD thông qua cơ chế mint/burn với token LUNA, từng đạt vốn hóa tới 18 tỷ USD. Khi niềm tin lung lay, UST mất neo nhanh chóng, rơi tự do về gần 0, gây thiệt hại hàng chục tỷ USD cho nhà đầu tư. Cú “death spiral” của TerraUSD không chỉ làm UST/LUNA sụp đổ mà còn kéo theo hiệu ứng dây chuyền khiến nhiều quỹ và dự án liên quan phá sản.
Ngoài UST, một số stablecoin khác cũng từng mất neo: Iron Finance (IRON) mất giá trị năm 2021, USDT đôi lúc cũng rơi xuống $0.95 trong ngắn hạn khi thị trường hoảng loạn, hay USDC từng giảm còn ~$0.88 (tháng 3/2023) do lo ngại về khoản dự trữ mắc kẹt, trước khi phục hồi khi thông tin rõ ràng hơn.
Những sự cố này cho thấy stablecoin không “ổn định tuyệt đối” – nếu cơ chế đảm bảo không vững hoặc gặp tình huống bất ngờ, stablecoin có thể rớt giá và nhà đầu tư có nguy cơ mất mát lớn (stablecoin có thể “về 0” hoàn toàn, trong khi quỹ thị trường tiền tệ truyền thống tệ nhất chỉ mất vài %).
Rủi ro về minh bạch và tài sản đảm bảo
Đối với các stablecoin tập trung (fiat-backed), niềm tin vào đơn vị phát hành và tài sản dự trữ là tối quan trọng. Nếu công ty phát hành thiếu minh bạch, không chứng minh được lượng tài sản đảm bảo đầy đủ, stablecoin sẽ bị nghi ngờ.
Tether (USDT) là ví dụ nổi bật. Trong nhiều năm, Tether bị chỉ trích vì không công bố kiểm toán độc lập, dẫn đến lo ngại USDT có thể không được đảm bảo 100% bằng USD như cam kết. Mặc dù Tether sau đó cải thiện minh bạch (công bố báo cáo dự trữ hàng quý) và khẳng định nắm giữ phần lớn tài sản an toàn như ~$72.5 tỷ trái phiếu chính phủ Mỹ (Q2/2023), dư luận vẫn hoài nghi cho đến khi có kiểm toán hoàn chỉnh.
Rủi ro khác là chất lượng tài sản đảm bảo: nếu dự trữ stablecoin đầu tư vào các tài sản rủi ro cao (trái phiếu dài hạn, thương phiếu kém chất lượng), biến động thị trường có thể làm suy giảm giá trị dự trữ, đe dọa khả năng quy đổi 1:1. Ngay cả stablecoin uy tín như USDC cũng từng chịu ảnh hưởng khi một phần dự trữ ~$3.3 tỷ gửi tại Silicon Valley Bank gặp sự cố (ngân hàng phá sản), khiến USDC tạm thời mất neo (xuống ~0.9) do lo ngại về khả năng rút tiền. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của dự trữ an toàn và thanh khoản cao (tiền mặt hoặc T-bills) cho stablecoin – như một chuyên gia nhận định: “để stablecoin không gây rủi ro hệ thống, tài sản dự trữ phải rất an toàn và rất thanh khoản”.
Bên cạnh TerraUSD nói trên, năm 2022–2023 ghi nhận một số sự kiện lớn liên quan đến stablecoin:
– Sự kiện LUNA/UST: UST sụp đổ đã làm lung lay niềm tin vào stablecoin thuật toán, khiến hàng loạt dự án stablecoin thuật toán khác phải điều chỉnh (FRAX chuyển sang 100% thế chấp, Neutrino USD của WAVES cũng mất peg…).
– Vụ sụp đổ FTX (11/2022) cũng có phần liên đới khi sàn này mất thanh khoản và phá sản sau cú sốc thị trường từ Terra, làm giảm mạnh nhu cầu stablecoin trên các sàn tập trung.
– BUSD (Binance USD) – stablecoin do Binance hợp tác phát hành – bị Bộ Tài Chính New York yêu cầu ngừng phát hành mới (2/2023) vì lo ngại vi phạm luật chứng khoán, dẫn đến vốn hóa BUSD rơi từ 16 tỷ xuống dưới 3 tỷ USD trong vài tháng.
– USDC vào 3/2023 bị mất neo nhẹ như đã đề cập, nhưng nhờ minh bạch thông tin nên đã nhanh chóng phục hồi về $1 sau vài ngày.
Nhìn chung, thị trường stablecoin đã trải qua phép thử về niềm tin, trong đó những dự án dự trữ tốt, minh bạch (USDC) đều trụ vững, trong khi dự án mô hình yếu hoặc mập mờ đã bị loại bỏ.
Rủi ro đối với hệ thống tài chính truyền thống
Sự phát triển quá nhanh của stablecoin cũng khiến các nhà quản lý lo ngại về tác động hệ thống. Stablecoin lớn hiện nay như USDT, USDC nắm giữ lượng tài sản dự trữ khổng lồ (Tether nắm ~$72 tỷ tài sản, chủ yếu là tín phiếu Mỹ, tương đương quy mô ngân hàng cỡ trung hoặc một quỹ thị trường tiền tệ lớn).
Do đó, một cú sốc trên stablecoin (rút tiền hàng loạt) có thể buộc nhà phát hành bán tháo tài sản dự trữ (trái phiếu, thương phiếu) để đáp ứng quy đổi, qua đó ảnh hưởng tới thị trường tiền tệ và ngân hàng truyền thống.
Giới chuyên gia ví rủi ro stablecoin giống “bóng ma bank-run” lơ lửng trên thị trường tiền số: nếu không được kiểm soát, một cuộc chạy rút stablecoin có thể lan rộng như hiệu ứng domino, gây mất ổn định không chỉ trong crypto mà cả các thị trường tài chính liên đới.
Ngoài ra, stablecoin về bản chất là tiền tệ tư nhân do doanh nghiệp phát hành, nằm ngoài hệ thống ngân hàng trung ương. Nếu người dân và doanh nghiệp chuyển một phần lớn tiền vào stablecoin, ngân hàng thương mại sẽ thất thoát tiền gửi, làm giảm hiệu quả chính sách tiền tệ và hạn chế khả năng cho vay của hệ thống ngân hàng.
Một báo cáo của Fed New York so sánh stablecoin với quỹ thị trường tiền tệ (MMF): cả hai đều nhằm giữ giá $1, nhưng MMF được quản lý chặt, còn stablecoin thì chưa, do đó rủi ro đổ vỡ thậm chí cao hơn MMF. Cũng có quan ngại rằng stablecoin có thể lách các quy định kiểm soát vốn và AML/CFT, tạo kẽ hở cho dòng tiền “nóng” di chuyển xuyên biên giới mà cơ quan quản lý khó kiểm soát. Tất cả những điều này khiến giới quản lý tài chính truyền thống cảnh giác cao độ với stablecoin, liên tục cảnh báo và kêu gọi xây dựng khung giám sát nhằm phòng ngừa rủi ro hệ thống.
Tóm lại, stablecoin không phải “không có rủi ro”. Người dùng và nhà đầu tư cần hiểu rõ cơ chế và mức độ uy tín của từng dự án stablecoin trước khi sử dụng. Về phía quản lý, bài toán đặt ra là làm sao kiểm soát rủi ro stablecoin (về dự trữ, minh bạch, chống tội phạm) mà không cản trở đổi mới, bởi stablecoin cũng mang đến nhiều lợi ích cho hệ thống tài chính số nếu được quản lý đúng cách.
Tình hình pháp lý về Stablecoin tại một số quốc gia
Stablecoin nằm ở giao điểm giữa tiền tệ và tài sản số, do đó các chính phủ đang tích cực nghiên cứu khuôn khổ pháp lý phù hợp cho loại hình này. Hiện tại, cách tiếp cận pháp lý khác nhau theo quốc gia, nhưng xu hướng chung là tăng cường giám sát, đảm bảo stablecoin có dự trữ đầy đủ và không gây rủi ro hệ thống. Dưới đây là tổng quan về khung pháp lý stablecoin trên thế giới và tại Việt Nam:
Hoa Kỳ
Ở Mỹ, stablecoin vẫn chưa có luật liên bang chuyên biệt, dẫn đến quản lý phân mảnh. Ủy ban Chứng khoán (SEC) coi một số stablecoin có thể là chứng khoán, Ủy ban Giao dịch Hàng hóa (CFTC) thì để ý các stablecoin gắn với hàng hóa (ví dụ tether vàng).
Năm 2021, nhóm Công tác của Tổng thống về Thị trường Tài chính (PWG) khuyến nghị stablecoin nên được quản lý như tiền gửi ngân hàng để đảm bảo an toàn. Đến 2023, có các dự thảo luật stablecoin tại Quốc hội (do Ủy ban Dịch vụ Tài chính Hạ viện đề xuất) nhằm thiết lập quy định liên bang về yêu cầu dự trữ và giám sát stablecoin, nhưng chưa được thông qua.
Trong khi đó, một số bang đã hành động:
– New York yêu cầu các tổ chức phát hành stablecoin phải có 1:1 dự trữ và báo cáo hàng tháng, điển hình là Paxos (phát hành BUSD, USDP) hoạt động dưới giám sát của NYDFS. Tháng 2/2023, NYDFS đã ra lệnh cho Paxos dừng phát hành BUSD mới do lo ngại vi phạm, cho thấy cách can thiệp của cơ quan bang.
– Cục Dự trữ Liên bang (Fed) cũng tuyên bố các ngân hàng chịu Fed giám sát phải xin phép trước khi tham gia các hoạt động liên quan đến stablecoin.
Nhìn chung, Mỹ đang trong quá trình xây dựng khung pháp lý. Hiện tại, các công ty phát hành lớn như Circle (USDC) tuân thủ tự nguyện các tiêu chuẩn cao (dự trữ an toàn, kiểm toán) để duy trì niềm tin, đồng thời vận động hành lang cho luật stablecoin rõ ràng nhằm hợp pháp hóa hoạt động.
Liên minh Châu Âu (EU)
EU tiên phong trong việc ban hành khung pháp lý toàn diện cho tài sản số, trong đó có stablecoin, thông qua MiCA– Quy định trong thị trường tài sản tiền mã hóa. MiCA được Nghị viện Châu Âu thông qua năm 2023 và có hiệu lực từng phần từ 2024. Theo MiCA, stablecoin (gọi là asset-referenced token (ART) nếu tham chiếu rổ tài sản, hoặc e-money token (EMT) nếu neo một tiền pháp định) sẽ phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt về:
- Đăng ký và cấp phép cho tổ chức phát hành
- Tỷ lệ dự trữ phải đảm bảo 1:1, dự trữ tách biệt và an toàn
- Quyền quy đổi: người nắm giữ được quyền đổi ra tiền pháp định bất kỳ lúc nào
- Minh bạch báo cáo định kỳ về tài sản bảo chứng
- Quản trị rủi ro.
MiCA giao trách nhiệm giám sát stablecoin cho các cơ quan quốc gia của từng nước thành viên, phối hợp với Cơ quan Chứng khoán châu Âu (ESMA) và Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) với những stablecoin lớn.
Đáng chú ý, MiCA giới hạn quy mô đối với stablecoin tham chiếu tiền pháp định không phải euro: nếu giao dịch vượt ngưỡng 200 triệu EUR/ngày có thể bị hạn chế (điều khoản nhằm tránh stablecoin USD lấn át). Với khung MiCA, EU kỳ vọng ổn định thị trường stablecoin, tăng cường bảo vệ người tiêu dùng và tránh scenario stablecoin đe dọa đồng euro. Các tổ chức phát hành lớn như Circle đã chuẩn bị đăng ký dưới MiCA để tiếp tục phục vụ thị trường châu Âu.
Singapore
Singapore tiếp cận chủ động và cởi mở có điều kiện với stablecoin.
Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) năm 2022 khẳng định quan điểm “Ổn định tiền tệ số: có thể nói có với đổi mới tài sản số, nhưng không với đầu cơ tiền mã hóa”. MAS nhìn nhận stablecoin, nếu được quản lý tốt, có thể đóng vai trò hữu ích như tiền kỹ thuật số bên cạnh CBDC và tiền gửi ngân hàng mã hóa.
Tháng 8/2023, MAS công bố khung pháp lý mới cho stablecoin, tập trung vào stablecoin đơn lẻ (SCS) được neo vào SGD hoặc các ngoại tệ mạnh G10 và phát hành tại Singapore. Theo đó, các SCS muốn được công nhận phải:
- Đảm bảo giá trị ổn định dự trữ 1:1 bằng tiền mặt hoặc tài sản an toàn
- Duy trì vốn và thanh khoản tối thiểu để chống chịu rủi ro
- Cam kết quyền quy đổi 1-1 cho người dùng trong vòng ≤5 ngày làm việc
- Công bố thông tin minh bạch (cơ chế ổn định giá, quyền của người nắm giữ, báo cáo kiểm toán dự trữ).
Ba tổ chức (bao gồm Paxos và Circle qua đối tác StraitsX) đã được MAS cấp phép nguyên tắc để phát hành stablecoin tuân thủ khung mới này. Chính sách của Singapore thể hiện cách tiếp cận “sandbox quản lý”: khuyến khích đổi mới stablecoin nhưng kèm quy định chặt để đảm bảo an toàn, qua đó xây dựng môi trường stablecoin đáng tin cậy cho cả fintech và người dùng.
Trung Quốc
Trung Quốc có thái độ cứng rắn với hầu hết tiền mã hóa, và stablecoin không phải ngoại lệ. Chính phủ Trung Quốc cấm các hoạt động giao dịch crypto, khai thác, ICO từ 2017-2021. Stablecoin do tư nhân phát hành cũng bị kiểm soát chặt – nhà chức trách lo ngại việc sử dụng stablecoin USD có thể ảnh hưởng đến chủ quyền tiền tệ và kiểm soát vốn.
Thay vào đó, Trung Quốc tập trung phát triển Digital Yuan (e-CNY) – đồng CBDC của riêng mình và tìm cách hạn chế tối đa stablecoin ngoại trong nền kinh tế. Tuy không có luật công khai riêng về stablecoin, nhưng với lập trường cấm crypto chung, có thể hiểu stablecoin như USDT không được pháp luật Trung Quốc bảo vệ; việc nắm giữ hay giao dịch có thể bị quy vào hoạt động phi pháp.
Trung Quốc cũng tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế (FSB, G20) để kêu gọi quản lý chặt stablecoin toàn cầu, nhằm tránh rủi ro cho hệ thống tài chính.
Các quốc gia khác
Nhiều nước đã và đang xây dựng chính sách stablecoin phù hợp với điều kiện của mình.
- Nhật Bản thông qua luật vào 2022 định nghĩa stablecoin là tiền điện tử gắn giá trị tiền fiat, yêu cầu stablecoin phải do các định chế được cấp phép (ngân hàng, công ty ủy thác) phát hành và đảm bảo quyền quy đổi.
- Anh dự kiến điều chỉnh luật thanh toán điện tử để đưa stablecoin vào phạm vi quản lý như một phương tiện thanh toán được công nhận, đồng thời giao Ngân hàng Anh giám sát những stablecoin hệ thống.
- Thụy Sĩ và UAE cũng ra hướng dẫn, cho phép stablecoin hoạt động nhưng phải tuân thủ các tiêu chuẩn quản lý tài sản quy mô lớn. Nói chung, sau cú sụp Terra, các chính phủ nhận thức rõ stablecoin có thể ảnh hưởng rộng, nên đang tăng tốc lấp đầy khoảng trống pháp lý. Năm 2023, Hội đồng Ổn định Tài chính (FSB) đã ban hành loạt khuyến nghị toàn cầu cho stablecoin nhằm đảm bảo dự trữ và quản trị rủi ro tốt hơn.
Về stablecoin tại Việt Nam
Tại Việt Nam, cho đến nay chưa có quy định pháp lý riêng cho stablecoin. Stablecoin được xem như một dạng tài sản mã hóa/tiền mã hóa nói chung.
Theo pháp luật hiện hành, tiền mã hóa không được công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp – Ngân hàng Nhà nước đã nhiều lần khẳng định việc phát hành, sử dụng tiền mã hóa (bao gồm Bitcoin, stablecoin…) làm phương tiện thanh toán là vi phạm pháp luật.
Do đó, stablecoin không được phép lưu hành như tiền tệ trong nền kinh tế. Mặc dù người dân vẫn có thể mua bán, nắm giữ stablecoin như một loại tài sản trên các sàn quốc tế, nhưng Việt Nam chưa có khung bảo vệ hay công nhận giá trị pháp lý.
Tuy vậy, Việt Nam đang bắt đầu những nghiên cứu và tiếp cận thận trọng với loại tài sản số này. Năm 2022, Thủ tướng đã giao Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu thí điểm tiền kỹ thuật số quốc gia (CBDC), đồng thời các bộ ngành tìm hiểu về quản lý tài sản ảo. Đặc biệt, mới đây (3/2025), lãnh đạo NHNN cho biết Việt Nam sẽ thí điểm sàn giao dịch tài sản số và các ngân hàng thương mại sẽ tham gia sâu vào sàn này để bảo vệ người tiêu dùng cũng như đảm bảo stablecoin giữ được giá trị ổn định. Phát biểu này của Phó Thống đốc NHNN hàm ý rằng Việt Nam có thể cho phép sử dụng stablecoin trong khuôn khổ thí điểm, với sự bảo chứng hoặc quản lý bởi hệ thống ngân hàng nhằm kiểm soát rủi ro. Hiện chưa có thông tin chi tiết, nhưng động thái này cho thấy chính sách đang dần cởi mở hơn một cách có kiểm soát. Song song, Việt Nam cũng rất quan tâm đến rủi ro rửa tiền, lừa đảo qua tiền mã hóa; nên bất kỳ khung pháp lý stablecoin nào trong tương lai chắc chắn sẽ bao gồm các quy định về minh bạch giao dịch, xác minh danh tính và kiểm soát dòng vốn.
Tóm lại, Việt Nam đến nay chưa chấp nhận stablecoin chính thức, nhưng đang theo dõi sát xu hướng quốc tế và cân nhắc những bước đi đầu tiên để hòa nhập xu hướng số hóa tiền tệ một cách an toàn.
Đọc thêm:
[Báo cáo toàn diện về Stablecoin] Stablecoin là gì? Các stablecoin phổ biến hiện nay – phần 1
