Stablecoin và CBDC được kỳ vọng là những công cụ mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển các hệ thống tài chính truyền thống, mở ra bức tranh tài chính toàn diện, hiệu quả hơn, tiết kiệm hơn trên toàn cầu.
Về stablecoin và CBDC
Stablecoin và CBDC là những dạng tiền kỹ thuật số có giá trị ổn định gắn với tiền pháp định, nhưng chúng khác nhau cơ bản ở chủ thể phát hành, cơ chế quản lý và nhiều yếu tố khác có thể kể đến như:
- Chủ thể phát hành
Stablecoin do tổ chức tư nhân hoặc phi tập trung phát hành (ví dụ các công ty tư nhân Tether, Circle, MakerDAO…), trong khi CBDC được phát hành trực tiếp bởi Ngân hàng Trung ương của một quốc gia. Nói cách khác, CBDC là phiên bản điện tử của đồng tiền quốc gia do nhà nước quản lý, còn stablecoin là “tiền tư nhân” do doanh nghiệp hoặc cộng đồng quản lý.
- Bảo chứng và đảm bảo giá trị
CBDC được xem là đồng tiền pháp định ở một số quốc gia. Nó mang “sự tín nhiệm đầy đủ của chính phủ” – được Ngân hàng Trung ương đảm bảo giá trị và thanh toán. Ngược lại, stablecoin duy trì giá nhờ tài sản bảo chứng hoặc thuật toán do bên phát hành cam kết. Sự đảm bảo của stablecoin phụ thuộc vào uy tín và tài sản của tổ chức phát hành, không có bảo chứng của chính phủ. Do đó, rủi ro tín dụng của CBDC gần như bằng không (tương đương tiền mặt), còn stablecoin tiềm ẩn rủi ro nếu tài sản đảm bảo không đủ hoặc cơ chế thất bại.
- Công nghệ và phân phối
Stablecoin, về bản chất, được xây dựng trên công nghệ sổ cái phân tán (Distributed Ledger Technology – DLT, hay còn gọi là blockchain). Người dùng thường quản lý stablecoin qua ví điện tử cá nhân, giao dịch ngang hàng qua internet.
Ngược lại, các quốc gia đang lựa chọn xây dựng CBDC theo công nghệ sổ cái tập trung truyền thống, mà không lựa chọn công nghệ sổ cái phân tán như blockchain, và phân phối qua hai mô hình hai tầng hoặc một tầng:
- Hai tầng: Ngân hàng Trung ương phân phối CBDC đến các ngân hàng thương mại hoặc tổ chức tài chính, sau đó các ngân hàng này sẽ cung ứng đến người dân. Thông thường, các quốc gia sẽ lựa chọn mô hình này vì tận dụng được hạ tầng tài chính hiện tại và không làm mất vai trò trung gian của hệ thống ngân hàng.
- Một tầng: Ngân hàng Trung ương sẽ phân phối trực tiếp đến người dân từ hệ thống của mình mà không cần thông qua trung gian là các ngân hàng thương mại hay các tổ chức tài chính khác. Trung Quốc là quốc gia đang tiến hành phân phối đồng Nhân dân tệ số e-CNY theo cả hai mô hình một tầng và hai tầng.
Mặc dù, CBDC cũng có thể sử dụng công nghệ sổ cái phân tán, nhưng thường sẽ là DLT riêng tư, quyền kiểm soát vẫn thuộc Ngân hàng Trung ương hoặc các tổ chức được ủy quyền, không mở hoàn toàn cho mọi người tham gia như blockchain công khai.
- Minh bạch và quyền riêng tư
Giao dịch stablecoin trên blockchain công khai có tính minh bạch cao – mọi giao dịch đều ghi lại trên chuỗi và có thể theo dõi trên block explorer – trình khám phá blockchain. Tuy nhiên người dùng stablecoin có thể giữ ẩn danh tương đối nhờ sử dụng địa chỉ ví không gắn danh tính thật.
Trái lại, thiết kế CBDC thường hướng đến kiểm soát chặt chẽ: Ngân hàng Trung ương có thể thấy thông tin giao dịch của người dùng (như Trung Quốc, PBoC có thể truy vết mọi giao dịch e-CNY). Mức độ riêng tư của CBDC phụ thuộc vào chính sách mỗi nước, nhưng nhìn chung chính phủ sẽ không muốn CBDC hoàn toàn ẩn danh như tiền mặt, do những yêu cầu về chống tội phạm tài chính.
- Tương tác với hệ thống tài chính
Do CBDC là tiền do Ngân hàng Trung ương, nên dễ dàng tích hợp vào hệ thống ngân hàng và chính sách tiền tệ. Ngân hàng Trung ương có thể điều chỉnh cung ứng CBDC giống như điều chỉnh cung tiền, và thiết lập những chính sách sử dụng cụ thể cho CBDC (như giới hạn ứng thực thực tế được phép sử dụng, lãi suất trên CBDC).
Stablecoin thì hoạt động độc lập với hệ thống; Ngân hàng Trung ương không thể điều tiết trực tiếp lượng stablecoin lưu hành, mà chỉ thông qua những quy định gián tiếp. Đây là lý do một số nhà quản lý xem stablecoin tự do là mối đe dọa tới hiệu lực chính sách tiền tệ và ổn định hệ thống hiện tại.
Tuy nhiên, stablecoin và CBDC có thể cùng tồn tại và bổ sung lẫn nhau nếu được quản lý phù hợp – như quan điểm của Singapore: “Stablecoin có thể hữu ích song song với CBDC khi được kiểm soát rủi ro tốt”.
Mục tiêu của CBDC và stablecoin
Cải thiện giao dịch và thanh toán
Tại một số quốc gia, stablecoin và đồng CBDC được sử dụng trong thanh toán hàng ngày và chuyển tiền P2P – trao đổi tiền mã hóa trực tiếp giữa hai bên mà không thông qua bên trung gian.
Đối với stablecoin, tận dụng chi phí rẻ và xác nhận gần như tức thì, người dùng có thể thanh toán dịch vụ, mua hàng hoặc gửi tiền cho nhau bằng stablecoin một cách nhanh chóng mà không cần qua ngân hàng.
Trong khi đó, tại Trung Quốc, đồng e-CNY (nhân dân tệ số) đã được triển khai thử nghiệm tại hơn 20 thành phố lớn như Thâm Quyến, Bắc Kinh, và Thượng Hải,… Người dân có thể sử dụng ví điện tử để mua hàng, đi tàu điện ngầm, thanh toán hóa đơn mà không cần kết nối mạng, nhờ tính năng thanh toán ngoại tuyến. Đặc biệt, e-CNY còn được tích hợp với ứng dụng thanh toán phổ biến như WeChat Pay và Alipay, giúp tăng độ phủ và tính tiện dụng.
Mở rộng tiếp cận tài chính
Tại các nước có hệ thống ngân hàng kém phát triển, stablecoin trở thành giải pháp thay thế để trao đổi giá trị, đảm bảo giao dịch diễn ra ngay cả khi người dùng không tiếp cận được dịch vụ ngân hàng. Tiền kỹ thuật thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo cả trong công nghệ và cách vận hành của nền kinh tế, là công cụ giúp xây dựng kinh tế số, xã hội số. Một ví dụ thực tế, lao động nhập cư sử dụng stablecoin để gửi tiền về cho gia đình, nhờ đó tránh được phí cao và thủ tục phức tạp của dịch vụ chuyển tiền truyền thống.
Cũng với ý nghĩa này, tại Nigeria, quốc gia có tỷ lệ dân số chưa có tài khoản ngân hàng cao, Ngân hàng Trung ương đã phát hành đồng eNaira vào năm 2021. Theo thống kê của chính phủ Nigeria, hàng triệu người dùng mới đã tiếp cận được các dịch vụ tài chính thông qua CBDC, thu hẹp khoảng cách số, hỗ trợ nhóm dân cư yếu thế tiếp cận tài chính chính thống.
Thúc đẩy giao thương quốc tế
Stablecoin rất thuận tiện để thanh toán xuyên biên giới nhờ tối ưu chi phí và thời gian chuyển tiền. Do chạy trên blockchain, việc gửi stablecoin quốc tế gần như tức thì, phí chỉ bằng một phần nhỏ so với chuyển khoản ngân hàng hay dịch vụ Western Union.
CBDC cũng ảnh hưởng đến thanh toán xuyên biên giới nhưng thông qua sự hợp tác quốc tế nhằm tối ưu hóa hệ thống thanh toán xuyên biên giới, có thể kể đến một số dự án như: Project Dunbar (Dự án thử nghiệm CBDC xuyên biên giới do Singapore, Úc, Malaysia và Nam Phi hợp tác triển khai với mục tiêu giảm chi phí giao dịch quốc tế và cải thiện tính minh bạch của hệ thống tài chính toàn cầu); hay Project Icebreaker (Sáng kiến giữa Ngân hàng Trung ương Israel, Na Uy và Thụy Điển nhằm thử nghiệm kết nối các hệ thống CBDC để thực hiện thanh toán quốc tế nhanh hơn và rẻ hơn, đặc biệt là trong các giao dịch nhỏ, lẻ và bán lẻ xuyên biên giới).
Thúc đẩy tài chính phi tập trung (DeFi)
Stablecoin đóng vai trò là nền tảng cốt lõi trong hệ sinh thái tài chính phi tập trung (DeFi). Nhờ đặc tính giữ giá ổn định, stablecoin thường được sử dụng làm tài sản vay hoặc tài sản thế chấp trong các giao thức vay – cho vay trên blockchain. Sự ra đời của stablecoin đã mở rộng đáng kể phạm vi ứng dụng của DeFi, giúp người dùng giao dịch và đầu tư trên blockchain mà không cần lo lắng về sự biến động mạnh của giá tài sản, vốn là rào cản lớn trong thị trường tiền mã hóa truyền thống.
Bảo vệ giá trị tài sản trong bối cảnh lạm phát hoặc bất ổn tiền tệ
Tại các quốc gia có lạm phát cao, stablecoin – đặc biệt là loại neo theo USD – giúp người dân giữ giá trị tài sản ổn định. Thay vì nắm giữ đồng nội tệ dễ mất giá, nhiều người chuyển sang stablecoin USD như một giải pháp an toàn. Như ở Nigeria – nơi đồng naira mất giá mạnh trong năm 2024 – stablecoin trở thành lựa chọn phổ biến, góp phần đưa nước này vào top quốc gia dùng crypto thứ hai toàn cầu.
Stablecoin cho phép lưu trữ giá trị dưới dạng USD kỹ thuật số mà không cần tài khoản ngân hàng quốc tế, trở thành công cụ tiết kiệm hiệu quả trong môi trường kinh tế bất ổn.
Tạo cơ hội rộng mở cho các công ty Fintech
CBDC hay stablecoin có thể thu hút các công ty Fintech trong nước tham gia vào thị trường công nghệ mới, ví dụ như phát triển các sản phẩm ngân hàng mở (open banking), tài chính phi tập trung (DeFi) hoặc các dịch vụ đám mây, từ đó cải thiện hạ tầng tài chính nội địa.
Chúng cũng góp phần giúp một quốc gia trở thành môi trường thân thiện với sáng tạo số và khởi nghiệp công nghệ, mà vẫn duy trì được ổn định tài chính và tiền tệ.
Tăng cường hiệu quả của chính sách tiền tệ và chủ quyền tiền tệ
Thông qua phát hành CBDC và tổng hợp số liệu người dùng từ các đơn vị vận hành ví điện tử CBDC, Ngân hàng Trung ương sẽ có công cụ để kiểm soát chính xác lượng tiền cung ứng, quy mô và tốc độ lưu chuyển tiền tệ…, từ đó đưa ra các quyết định tác động đến thị trường với độ trễ thấp, giúp tăng cường hiệu quả trong điều hành chính sách tiền tệ. Đồng thời, CBDC giúp kiểm soát và tránh nguy cơ mất kiểm soát đối với đồng tiền nội tệ quốc gia.
Stablecoin và CBDC là những giải pháp đầy tiềm năng trong góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số. Stablecoin linh hoạt, phổ biến trong khu vực tư nhân và các thị trường đang phát triển; còn CBDC là một công cụ quản lý, giúp nhà nước hiện đại hóa tài chính và kiểm soát dòng tiền hiệu quả hơn, được kỳ vọng sẽ định hình tương lai tiền tệ quốc gia trong kỷ nguyên số. Sự phát triển của cả hai cần được theo dõi để đảm bảo tận dụng được lợi ích, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho hệ thống tài chính toàn cầu.
Đọc thêm:
